Filozofia uczy krytycznego myślenia i nie tylko. Co obejmuje podstawa programowa? Czy filozofia w szkole jest obowiązkowa?

Filozofia, choć często postrzegana jako dziedzina zarezerwowana dla myślicieli głęboko zanurzonych w abstrakcji, stanowi fascynującą podróż po fundamentalnych pytaniach dotyczących istnienia, prawdy, wartości i sensu życia.

Jak wyjaśnia encyklopedia PWN, filozofia [gr., ‘umiłowanie mądrości’ < philéō ‘miłuję’, sophía ‘mądrość’], jest najbardziej ogólną, fundamentalną, racjonalną i krytyczną wiedzą o wszystkim, co istnieje.

Okazuje się, że filozofia jest matką dla innych nauk, takich jak psychologia oraz socjologia.

Tradycyjnie problematykę filozofii dzieli się na następujące działy: ontologię (teorię bytu, metafizykę), filozofię poznania, logikę, aksjologię, etykę i estetykę; w XIX w. jako dział filozofii ukształtowała się historiozofia, w XX w. zaś antropologia filozoficzna; w różnych okresach i nurtach filozoficznych bywają wyodrębniane także jako działy filozofii: filozofia polityczna, filozofia religii, filozofia przyrody, filozofia kultury, filozofia języka itp.; na przełomie XIX i XX w. oderwały się od filozofii i usamodzielniły: psychologia i socjologia – podaje Encyklopedia PWN.

W świecie zalanym przez newsy i mnogość bodźców warto uczyć dzieci i młodzież refleksji i analizy nad źródłem tych rzeczy, jak i nad samymi sobą, a także pomóc zrozumieć rzeczywistość, rozważając pytania, które wykraczają poza ramy konkretnych dziedzin naukowych.

Natomiast we wstępie do podstawy programowej z lekcji filozofii dla uczniów pierwszych klas liceów i techników czytamy:

Lekcje filozofii powinny uświadomić uczniowi znaczenie filozofii jako ważnej części kultury europejskiej, w tym polskiej. Edukacja filozoficzna nie wyczerpuje się jedynie w przestrzeni teoretycznej, w ramach której uczeń nabywa stosownej wiedzy i umiejętności składających się na myślenie filozoficzne. Edukacja filozoficzna bowiem pozwala także dyskutować o najważniejszych problemach ludzkiego życia i kształtować własną tożsamość – indywidualną, obywatelską i narodową.

Filozofia może być obowiązkowym przedmiotem w szkole, ale nie musi. To znaczy, że ministerstwo dało wolną rękę dyrektorom szkół ponadpodstawowych co do wprowadzenia tego przedmiotu do oferty.

Podstawa programowa przewidziana jest na jeden rok nauki (dla klas pierwszych szkół ponadpodstawowych). Licea i technika mogą wybrać, czy do programu wprowadzić muzykę, plastykę czy filozofię właśnie. W wielu szkołach istnieje nawet podział na te przedmioty w zależności od profilu klasy.

Program jest przewidziany na 1 godzinę tygodniowo. W swoim zakresie podstawowym program obejmuje filozofię starożytną, tak, aby opierając się na jej założeniach, uczniowie mogli podejmować dyskusje na ponadczasowe tematy.

1. Rozumienie filozofii jako fundamentalnego – obok nauki, sztuki, religii i prawa – składnika dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej.
2. Świadomość wpływu starożytnej filozofii greckiej na europejską kulturę późniejszych epok, a zwłaszcza na literaturę piękną, naukę i religię.
3. Znajomość głównych dyscyplin filozoficznych, ich problematyki i terminologii.
4. Dostrzeganie w poglądach wielkich filozofów starożytnych paradygmatów myślowych, które są obecne w kulturze aż do czasów dzisiejszych.
5. Identyfikowanie różnych problemów, stanowisk i nurtów filozoficznych na przykładach pytań i twierdzeń wielkich filozofów starożytnych.
6. Rozwijanie krytycznego myślenia i sprawności logicznych poprzez analizę wybranych pytań i argumentów filozoficznych.

Program obejmuje także lektury:

• Platon, Obrona Sokratesa lub Kriton;
• Platon, fragmenty z dialogów: Fedon, Timajos, Uczta;
• Platon, jeden z fragmentów z dialogów: Fedon, Państwo, Fajdros;
• Arystoteles, fragmenty z następujących pism: Etyka nikomachejska, Poetyka;
• Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów, fragment o sceptykach;
• do wyboru fragment z pism jednego z następujących autorów: Epikur, Epiktet, Seneka, Marek Aureliusz lub św. Augustyn.

Każdego roku około 1000 maturzystów decyduje się na egzamin dojrzałości z filozofii. W maju 2023 roku maturę z filozofii zdało 1117 absolwentów szkół średnich.

Szkoła w niewielkim stopniu ułatwia uczniom przygotowanie do matury. Poza jednorocznym programem nauczania może oferować zajęcia dodatkowe dla maturzystów. Jak widać, wielu to nie zraża.

Tak wyglądał arkusz maturalny z filozofii w nowym roku szkolnym 2023:

16 listopada obchodzimy Światowy Dzień Filozofii. Święto to zostało ustanowione przez UNESCO, aby podkreślić znaczenie filozofii jako środka prowadzącego do lepszego zrozumienia świata i promowania tolerancji oraz pokoju.

Z tej okazji możemy uczestniczyć w różnych wydarzeniach offline i online. Na przykład Uniwersytet Warszawski zaprasza na wystawę.

Na Uniwersytecie Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie można wziąć udział w licznych spotkaniach czy też zagrać w Grę Filozoficzną.

Natomiast na stronie Uniwersytetu Śląskiego znajdziemy ciekawy artykuł prof. Dariusza Kuboka z Instytutu Filozofii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego opublikowany z okazji Światowego Dnia Filozofii, w którym autor sięga do kilku wątków starożytnej myśli greckiej w poszukiwaniu inspiracji do życia tu i teraz.