71. rocznica wysiedlenia Grabowca. ZDJĘCIA

(tekst pochodzi ze strony internetowej Towarzystwa Przyjaciół Grabowca)

Główną przyczyną wysiedleń mieszkańców tej gminy, jak i całej Zamojszczyzny był zamiar stworzenia na tym obszarze pierwszego na Wschodzie niemieckiego obszaru osiedleńczego.

Zarządzenie w tej sprawie wydał Heinrich Himmler latem 1941r. podczas swojej wizyty w Zamościu. Zadanie to powierzył wyższemu dowódcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie F. W. Krügerowi. Bezpośrednie kierownictwo nad akcją wysiedleńczą Zamojszczyzny objął H. Krumey.

W listopadzie 1942r. rozpoczęły się pierwsze wysiedlenia mieszkańców gminy Skierbieszów.

13 stycznia 1943r. w powiecie hrubieszowskim rozpoczęła się akcja "Ukraineraktion", mającą na celu wysiedlenie z tego terenu Polaków i nasiedlenie tam Ukraińców z powiatu zamojskiego.

W gminie Grabowiec akcję wysiedleńczą rozpoczęto 21 stycznia 1943r., od wysiedlenia mieszkańców Skibic i Szystowic, a zakończono 19 lutego wysiedleniem Grabowca i Góry Grabowiec.

Mieszkańcy, wyrywani wczesnym rankiem ze snu przez Niemców i Ukraińców, w pośpiechu zabierali żywność i najpotrzebniejsze przedmioty, udając się następnie na wyznaczony plac. Rzadko kiedy odbywało się to spokojnie, bez przemocy, popychania, bicia kolbami karabinów i szczucia psami.

Ludzie nie znając swojego losu, oczekiwali po kilka godzin w mroźnej pogodzie na transport do obozu przejściowego w Zamościu. "Za drutami" następował kolejny etap gehenny, segregacja, podział na grupy; przydatnych do pracy oraz skazanych na śmierć w obozach koncentracyjnych.

Tragiczny los spotkał dzieci do lat 14, które zostały brutalnie zabrane rodzicom i wysłane transportem kolejowym w okolice Warszawy do tzw. "wsi rentowych".

Z gminy Grabowiec wysiedlono mieszkańców: Skibic, Szystowic, Grabowczyka, Dańczypola, Henrykówki, Bronisławki, Skomoroch Małych, Skomoroch Dużych, Żurawlowa, Szczelatyna, Grabowaca i Góry Grabowiec.

Niekiedy przed wysiedleniami ostrzegali miejscowych żołnierze Armii Krajowej. Ludzie opuszczali domy, zanim w ich wioskach zjawiały się niemiecko-ukraińskie oddziały żołnierzy. Mieszkańcy ci znaleźli schronienie i opiekę w sąsiednim powiecie chełmskim (Kukawce, Olszance, Majdanie Nowym), gdzie przybywali do lata 1943r.

Według ustaleń Z. Klukowskiego z terenu gminy Grabowiec wysiedlono 6129 osób (w tym 2351 mężczyzn, 2579 kobiet i 1199 dzieci), w czasie akcji śmierć poniosło 52 osób. Wiele Polaków, chcąc uniknąć wysiedlenia, znalazło schronienie w lesie, młodzi mężczyźni trafili do AK. Domy w opustoszałych wsiach zajęło około 3500 Ukraińców z powiatu zamojskiego, głównie z Zawady i Złojca.

Hitlerowcom nie udało się stworzyć okręgu niemieckiego, głównie dzięki oddziałom AK, które nękały Niemców akcjami odwetowymi, prowadząc z nimi otwartą walkę. Jedną z pierwszych, była akcja przeprowadzona przez oddziały AK 25 stycznia 1943r., na nasiedloną wieś Cieszyn.