Zespół rezydencjonalny Książ jest jednym z największych i najbardziej zróżnicowanych topograficznie założeń na Śląsku. Jego ochrona stanowi ogromne wyznawanie dla zarządców terenów, ponieważ obszar ten objęty jest równocześnie trzema równymi formami ochrony przyrody (rezerwat przyrody, obszar Natura 2000 i park krajobrazowy) oraz ochroną konserwatora zabytków. W 2019 r. wsparcie merytoryczne zaoferowały dwie uczelnie UPWr i TU Dresden, które zaprosiły do współpracy ośmiu kluczowych interesariuszy. Wśród partnerów projektu znaleźli się: Zamek Książ w Wałbrzychu, Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Wałbrzych, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Delegatura w Wałbrzychu, Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, Oddział w Wałbrzychu, Urząd Miejski w Wałbrzychu oraz Fundacja Księżnej Daisy von Pless. Ze strony niemieckiej projektem zarządzali prof. dr Marcus Köhler oraz inż. Marlen Hösselbarth.
- Efekty niemal czteroletniej współpracy zostały zaprezentowane podczas oficjalnego zakończenia 17 kwietnia 2024 r. w Zamku Książ w Wałbrzychu. Rozpoczynając projekt wiedzieliśmy, że mamy do czynienia nie tylko z wyjątkowym w skali regionu obiektem zabytkowym oraz cennym obszarem pod względem przyrodniczym, ale też z bardzo kruchym dziedzictwem, które znika na naszych oczach. Dlatego do projektu włączyliśmy metody i narzędzia, wspierające zintegrowane i bardziej dynamiczne zarządzanie dziedzictwem – podkreśla dr Justyna Jaworek-Jakubska, koordynatorka projektu.
Hrabia zlecił, architekt i malarz realizował
Badania pokazały, że dolina Pełcznicy nadal wyróżnia się dużym nasyceniem substancją zabytkową. Ponad 75% wszystkich ścieżek to ścieżki historyczne, z czego 30% pochodzi z lat 1795-1840. Jest to okres, kiedy z inicjatywy hrabiego Hansa Heinricha VI von Hochberga oraz pod kierunkiem architekta i malarza Christiana Wilhelma Tischbeina powstał wczesnoromantyczny park krajobrazowy. Duża część obiektów zabytkowych pochodzi także z lat 1860-1909. To okres, kiedy książę Hans Heinrich XI von Hochberg-Pless zapoczątkował przebudowę zamku i tarasów, a także rozbudował system ścieżek, łączących ogrody tarasowe z doliną Pełcznicy. To właśnie z tego okresu pochodzi słynny Diabelski Mostek. Warto dodać, że do prac projektowych zaangażowano wybitnych projektantów - berlińskiego architekta Georga Friedricha Heinricha Hitziga oraz dyrektora ogrodów Tiergarten w Berlinie - Eduard Neide.
Ten ostatni przyczynił się do ukończenia budowy słynnej drogi Kunststrasse, która w swoim czasie uchodziła za majstersztyk sztuki ogrodowej i inżynierii drogowej. Ostateczny kształt zespołu rezydencjonalnego Książ uzyskano w latach 1909-1923, w trakcie wielkiej rozbudowy zamku zainicjowanej przez księcia Hansa Heinricha XV von Hochberg-Pless. To z tego okresu pochodzą znane wszystkim różaneczniki, ukochane krzewy jego słynnej, angielskiej żony, księżnej Daisy.
- Około 1909 roku zapoczątkowano w Książu nowatorskie działania w parku leśnym - podjęto pierwszą na Śląsku udaną introdukcję różaneczników pod istniejący drzewostan bukowy na nieznaną wcześniej skalę – zauważa dr inż. Robert Sobolewski.
-Koncepcja powstała jako efekt ścisłej współpracy naukowców z kluczowymi interesariuszami i ekspertami zewnętrznymi, którzy zostali włączeni na poziomie współdecydowania o koncepcji. Zespół projektowy dążył do znalezienia wspólnych celi dla ochrony przyrody i zabytków, co miało pomóc w osiągnięciu kompromisu pomiędzy potrzebą zachowania dziedzictwa kulturowego, rozwojem turystyki, a wymogami ochrony na terenie rezerwatu. Takie podejście do budowania koncepcji wzmacnia współpracę podmiotów zarządzających terenem – zauważają dr hab. Agnieszka Latocha-Wites oraz dr Karolina Królikowska, autorki koncepcji zrównoważonej turystyki.
Potrzebne były warsztaty i spotkania
Finalnie na poziomie koncepcji ogólnej udało się wypracować spójną wizję rozwoju doliny Pełcznicy. Ustalono, że dziedzictwo kulturowe będzie tematem przewodnim projektowanych tras turystycznych, które powstaną w oparciu o istniejący system szlaków turystycznych, rozszerzonych na krótkich odcinkach o historyczne promenady parkowe. Na terenie rezerwatu przyrody wzdłuż tras spacerowych planuje się ochronę i ekspozycję czytelnych reliktów (np. po Starej Szwajcarce) oraz konserwacje obiektów budowlanych (np. groty). Natomiast poza rezerwatem przyrody możliwa będzie rewaloryzacja parku leśnego z kolekcją różaneczników. Na poziomie koncepcji szczegółowych wystąpiły pewne rozbieżności opinii, dlatego w ramach projektu zorganizowano warsztaty i spotkania eksperckie, podczas których zostały wybrane optymalne warianty, zaakceptowane przez wszystkich interesariuszy. A co ważniejsze Nadleśnictwo Wałbrzych podjęło już pierwsze korki mające na celu pozyskanie środków na ich wdrożenie, m.in. na odtworzenie placów widokowych Luizy i Karoliny oraz kanalizację ruchu turystycznego w tym rejonie.
-Projekt jest pod wieloma względami pionierski. Staraliśmy się wypracować nowe podejście do dziedzictwa kulturowego. Odeszliśmy od konwencjonalnego myślenia konserwatorskiego zorientowanego na ochronę obiektów na rzecz ochrony całych krajobrazów i zarządzania zmianami. Osobiście jednak uważam, że największym sukcesem projektu jest stworzenie podstaw dla trwałej współpracy, która otwiera nowe możliwości wspólnych działań na rzeczy ochrony krajobrazu kulturowego wokół Zamku Książ – wyjaśnia dr inż. Justyna Jaworek-Jakubska
Ze strony polskiej koordynatorką projektu była właśnie dr inż. Justyna Jaworek-Jakubska, a z niemieckiej koordynatorami projektu byli dr Marcus Köhler oraz inż. Marlen Hösselbarth.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?